Bir sanat eserinde elindekiyle yetinmek tema olarak veya ana fikir olarak verilebilir mi?
El-cevap: Verilemez.
Harname’nin teması –bilemedim- ana fikri ‘elindekiyle yetinmek’miş. Öyle diyor kimi edebiyatçılar, kimi kaynaklar.
Bir sanat eserinde elindekiyle yetin, denilemez.
Niçin mi? Öncelikle sanatın ruhuna ters. Sanat eserinde ‘elinizdekiyle yetinin, boş verin daha iyiyi daha güzeli’ denilemez. Deniyorsa o sanat eseri değildir.
Sanat eseri özü gereği hep daha iyinin daha güzelin propagandasını yapar, yapmak zorundadır. Kötüyü anlatılırken bile ideal olanın anlattığı şey olmadığını söylemek ister.
Harname üzerinden gidecek olursak…
Şeyhi eserinde sahibi tarafından acımasızca çalıştırılan eşeği konu ediyor. Öyle ki eşek, yük elinde katı şikestedir, bir deri bir kemik kalmıştır. Bir gün eşek çayırda otlayan semiz öküzleri görür, onlara özenir ve buğday tarlasına dalar. Tarlayı talan etmiştir. Tarlanın sahibi gelir, eşeği bir güzel döver, üstelik bununla da yetinemez kulağını keser.
Sonunda eşek şöyle der: Batıl isteyü haktan ayrıldım /Boynuz umdum kulaktan ayrıldım.
Hâsılı, eşek öküzlere özenmiştir ama yanlış yol seçmiştir kendine. Şeyhi şunu söylemek ister esasında, daha iyi ve güzeli talep edin ama yolunca yordamınca yapın bunu, yoksa elinizdekinden de olursunuz.
Aslında Şeyhi’nin kendisi de eşekle benzer akıbeti paylaşmıştır. Çelebi Mehmet, Şeyhi’ye bir tımar verir. Şeyhi tımarı almaya giderken yolda tımarın eski sahiplerince dövülür, dövülmekle kalmaz sövülür, üstüne bir de soyulur. Şeyhi beş parasızdır artık. Dövüldüğüne mi yansın, sövüldüğüne mi yoksa beş parasız kaldığına mı?
Hikâyenin göndermesini yukarıda açıkladık şimdi temasının ne olduğuna bakalım.
İşte teması:
Bunların başlarına taç neden
Bizde bu fakr ü ihtiyaç neden
Bizde bu fakr ü ihtiyaç neden
Sonuç: Çok bilmişliğin alemi yok. Önce kendimizi aydınlatacağız ki başkalarına da faydamız dokunsun. Yanmadan aydınlatılmaz. Yanarak aydınlanalım ve aydınlatalım.
Sb 06/05/2012
Hamiş: Bir kaynakta (internet sitesi) mezkur eserle ilgili kader mevzuu parelelinde değerlendirmeler yapıldığını gördüm. Bu değerlendirmeye katıldığımı söylemeliyim.
Eserde eşek kaderine rıza göstermiyor ve öküzlere özeniyordu.
Peki, bununla Şeyhi ne yapmaya çalışıyor?
Galiba Şeyhi kader inancının çok keskin olduğu bir toplumda itirazınızı direkt değil endirekt bir şekilde, kamufle ederek dile getiriyor.
Zaten Orta Çağ sanat anlayışının çoğunlukla alegorik olması birtakım dar görüşlü insanlardan gelecek tepkileri minimize etmek içindir. Hoş bu durum günümüzde de ayniyle varittir ya neyse...
13/05/2012 sb
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder